Dit artikel bevat een korte levensschets van Parham en een reconstructie van de gebeurtenissen in Topeka [1].

Charles Fox Parham (1873-1929) wordt op 4 juli 1873 in Muscatine, Iowa, geboren als derde van vijf zonen. Als kind is hij vaak langdurig ziek. In 1878 verhuist het gezin Parham naar Kansas, waar zijn vader een goed lopend boerenbedrijf opbouwt. Zijn ouders hebben geen formele binding met een kerk, maar zijn moeder brengt hem wel eerbied voor God bij. Op zijn negende overleeft Charles ternauwernood een reumatische koortsaanval en heeft hij zijn eerste godsdienstige ervaring. Hij ervaart een roeping tot prediker, hoewel zijn bekering nog vier jaar op zich zou laten wachten. Na zijn moeders overlijden (december 1885), komt Charles in 1886 tot bekering en voegt zich bij de lokale Methodistenkerk. Hij belooft God als zendeling naar Afrika te zullen gaan. Hij begint aan een opleiding tot predikant in de Methodistenkerk, maar breekt deze dan af om medicijnen te gaan studeren. Zijn geloofsleven gaat zienderogen achteruit. Terugziend op deze periode schrijft hij later: "De duivel probeerde ons te doen geloven dat je zowel een dokter als een christen kon zijn" [2]. De reumatische koortsen keren terug en brengen Parham letterlijk op de knieën. Hij geeft zijn eigen ambities op en hernieuwt zijn belofte om het evangelie te prediken (1891).

Eind 1897is Parham opnieuw ernstig ziek. De huisarts constateert een hartkwaal en adviseert het prediken op te geven [3]. Ook de pasgeboren zoon Claude is ziek. Medicijnen helpen niet. Parham denkt aan het Schriftwoord: "Geneesheer genees uzelf" (Luc 4:23) en bidt vurig voor genezing. Om zijn geloof te demonstreren, zweert hij voor de rest van zijn leven elk gebruik van medische hulp af en zegt hij zijn levensverzekering op. Vader en zoon herstellen. Hierna zal Parham steeds nadrukkelijker een boodschap van goddelijke genezing prediken. Zijn eigen ervaring ziet hij als normatief. Genezing volgt als je volledig op God vertrouwt. Medicijngebruik duidt op een gebrek aan geloof. Ziek zijn is een teken dat je niet voldoende in Gods beloften gelooft [4].

In 1898 vestigt Parham zich in Topeka, Kansas. Hij opent het Beth-el Healing Home, waar mensen genezing op gebed kunnen zoeken en tegen kostprijs kunnen logeren. Vanaf maart 1899 geeft hij het blad Apostolic Faith uit, dat tevens de naam wordt van zijn werk. Op het voorblad wordt de hoofdpunten van Parhams onderwijs genoemd: "Redding door geloof; genezing door geloof, opleggen van handen en gebed; heiligmaking door geloof; komst (premillenium) van Christus; de doop van de Heilige Geest en Vuur die de Bruid verzegelt en de gaven verleent (1 Cor 12)" [5]. Hieruit blijkt dat Parham in 1899 al een leer over de doop met de Heilige Geest heeft onderscheiden van bekering en heiligmaking [6]. Ook heeft de Geestesdoop een eschatologische betekenis: het `verzegelt de Bruid’.

Parham behoort tot degenen die geloven dat de gemeente door de Verdrukking gaat en ziet in de 144.000 verzegelden van Openbaring 7:3-4 de Bruid van Christus. Vlak voor de grote slag van Armageddon zal de Bruid bij de wederkomst van Christus worden opgenomen, waarna het 1000-jarig rijk aanvangt. Parham is er van overtuigd dat dit spoedig staat te gebeuren [7]. Voor Parham is de Bruid "een ander gezelschap dan de Kerk. Christus trouwt niet met zijn eigen lichaam zoals vele leraren u willen doen geloven" [8]. Parham is een aanhanger van het Brits-Israëlisme en past deze leer toe op de Bruid. De christenen die tot de Bruid behoren zijn Joden of afstammelingen van Israël volgens de Brits-Israël visie [9]. Zoals vaker gaat ook bij Parham de Brits-Israël leer samen met racisme. Hij is mordicus tegen vermenging van rassen en zal later lovende woorden hebben voor de Ku Klux Clan [10].

Parham gelooft dat de verzegeling van de Bruid verwijst naar de doop met de Heilige Geest en niet naar de waterdoop zoals anderen leren [11]. Hij ziet de Geestesdoop als een bekrachtiging tot wereldevangelisatie in de laatste dagen voor de wederkomst. Deze opvatting zal Parham er toe brengen de Geestesdoop te verbinden met het spreken in tongen. Naar aanleiding van Handelingen 2 ziet hij het spreken in tongen als het spreken in verstaanbare talen. Parham gaat deze gave zien als het middel bij uitstek om het evangelie te verkondigen op het zendingsveld. In mei 1899 maakt hij in zijn blad melding van Jennie Glassey, volgelinge van Frank W. Sandford, die een roeping voor Afrika ontving en vervolgens de gave kreeg om in verschillende Afrikaanse talen te spreken en te schrijven [12]. Parham verheugt zich in de terugkeer van het `apostolische geloof’. In april 1900 schrijft Parham dat "Broeder en Zuster Hamaker, logerend in Beth-el, wachten op Jezus om hen een heiden-tong te geven en dan zullen zij naar het zendingsveld gaan" [13].

In de zomer van 1900 brengt Parham o.a. een bezoek aan John Alexander Dowie's droomstad Zion City en verblijft hij zes weken in Frank W. Sandfords godsdienstig centrum Shiloh in Durham, Maine. In Shiloh hoort Parham studenten in tongen spreken. Terwijl Sandford het als een incidentele manifestatie ziet, wordt voor Parham het spreken in tongen het onweerlegbare bewijs van de Geestesdoop. Door een grootschalig gebruik van deze gave kan de wereld in relatief korte tijd worden bereikt met het evangelie. Langdurige taalstudie is overbodig. Iedere Geestvervulde christen is automatisch geroepen voor het zendingsveld dat behoort bij de ontvangen taal. Parham keert terug "met de diepe overtuiging dat niemand in deze dagen werkelijk de kracht van een persoonlijk Pinksteren ervaart, hoewel velen bovenmate waren gezalfd" [14].

In september 1900 is Parham terug in Topeka. Beth-el Healing Home is inmiddels in andere handen gevallen. In een prachtig landhuis aan de rand van de stad opent Parham op 15 oktober 1900 de Bethel Bible School, een kortdurende opleiding voor zendelingen. Het programma kent drie onderdelen: bijbelstudie, gebed en evangelisatie. De studenten komen allen uit de heiligingsbeweging. De meesten zijn al prediker of kerkelijk werker. De Bijbel is het enige tekstboek, Parham de enige leraar. Parham heeft een nieuwe boodschap voor wereldevangelisatie. Hij weet zijn studenten te overtuigen, dat wat velen de Geestesdoop noemen, in feite heiligmaking betreft of `de zalving die blijft’ (1 Joh 2:27). Parham wil de studenten zelf laten ontdekken wat de echte Geestesdoop is. Als hij eind december drie dagen op reis gaat, instrueert hij hen een studie te maken van de Geestesdoop en daarbij in het bijzonder Handelingen 2 te lezen: "Nu studenten, terwijl ik weg ben, kijk of er niet enig bewijs gegeven wordt van de doop, zodat er geen twijfel over het onderwerp zal zijn" [15].

De beschrijvingen van de eerste uitstorting in Topeka leveren enige problemen op. Hierboven is het meest gangbare verslag van Parham gevolgd. Er zijn echter duidelijke verschillen tussen de getuigenissen van Parham en die van Agnes Ozman. Ook de twee beschrijvingen van Parham zelf wijken onderling nogal af. De latere beschrijving is uitgebreider en meer bewerkt. In het latere verslag verschijnt er bij het gebed voor Agnes Ozman zelfs een lichtkrans om haar hoofd. De gebeurtenis zelf wordt door Parham in dit latere verslag een dag eerder, nl. op Oudejaarsavond, gedateerd [17]. Hierdoor is het verhaal ontstaan dat het exact op het moment van de eeuwwisseling de Geest werd uitgestort [18].

De vermelding dat de studenten door bestudering van de Schrift consensus bereiken, dat het spreken in tongen het bewijs is van de Geestesdoop, ontbreekt in de vroege verslagen [19]. Opmerkelijk in het getuigenis van Ozman is dat zij niet verwacht in tongen te zullen spreken: "Want ik wist niet dat het Bijbels was" [20]. Na de ervaring gaat zij de Bijbel bestuderen en is verrast er zoveel over te vinden. De andere studenten worden door haar naar Handelingen 2 verwezen. Medestudent Howard Stanley bevestigt dit met: "Agnes Ozman was degene die mij duidelijk maakte, dat als wij met de Heilige Geest vervuld waren, wij in tongen zouden spreken" [21]. Ook Parham mededeling dat Ozman de eerste drie dagen alleen in het Chinees spreekt, wordt door haar zelf tegengesproken [22].

Vergeleken met de latere versie van Parham is, hoewel verschillend, in beide gevallen de directe invloed van Parham op het formuleren van de leer over het spreken in tongen als bewijs van de Geestesdoop gering. Het is de student en niet de leraar die deze waarheid ontdekt. Anderson, Wessels en Goff zijn overtuigd dat in werkelijkheid Parham al in de loop van 1900 tot deze leer gekomen moet zijn [23]. Parham zet doelbewust een scenario uit waarin het lijkt alsof de studenten deze leer rechtstreeks uit de Bijbel halen. Zo moet het bovennatuurlijke sterker naar voren komen: het is Gods Geest die door de Schrift spreekt.

Verder is het de vraag of Agnes Ozman op 1 januari 1901 voor het eerst in tongen sprak. In haar eerste verslag van die dag zegt zij: "Ongeveer drie weken tevoren, toen drie van ons meisjes in gebed waren, sprak ik drie woorden in een andere tong" [24].

Seymour nodigt zijn leermeester uit, maar Parham wil eerst naar Zion City. Nu John Alexander Dowie is afgezet, liggen daar grote kansen. Zeer tot ongenoegen van Dowie’s opvolger Wilbur Voliva, weet Parham een schare voor de pinksterboodschap te winnen. Parham ontvangt verontruste rapporten over het wegvallen van het onderscheid tussen de rassen in de opwekking te Los Angeles. In oktober 1906 trekt Parham naar Los Angeles om orde op zaken te stellen. Eenmaal aangekomen beent hij naar voren en zegt dat God misselijk is van hetgeen daar gebeurt [25]. Na 2 of 3 preken is Parham niet langer welkom in Azusa Street. Parham begint eigen samenkomsten elders in Los Angeles, maar vertrekt in december naar Zion.

Opvallend is dat in de eerste internationaal bekende boeken over de pinkstergeschiedenis, die van Stanley Frodsman (1926) en Donald Gee (1941), Parham niet wordt genoemd [26]. In de beschrijvingen van na de tweede wereldoorlog vindt een rehabilitatie van Parham plaats en wordt tegelijk de rol van Seymour gemarginaliseerd. Kritiekloos wordt nu Parhams versie van de gebeurtenissen gevolgd en worden racistische uitlatingen van Parham en Alma White gebruikt om Seymour te karakteriseren. Carl Brumback schrijft in 1961: "De Pinkster uitstorting van de 20e eeuw begon niet in een zwarte steeg, maar in een landhuis!" [27]. Lilian Thistlethwaite, de zus van Sarah Parham, schrijft in haar ooggetuigeverslag van Topeka: "Er waren alleen blanke personen aanwezig bij de eerste Pinkster stromen. Er waren nooit gekleurde mensen in de school" [28].

Uit bovenstaande blijkt dat bij de keuze ook de zwarte oorsprong van Azusa een rol speelt. De interraciale gemeenschap van de opwekking in Los Angeles vormt een groot struikelblok. Vanwege deze `onfatsoenlijke' oorsprong en dit aanstootgevend gedrag worden de pinkstergelovigen in de beginperiode veracht [29].

Als getrouw historicus plaatste Wumkes in zijn publikatie beide versies naast elkaar [33].

Douglas J. Nelson heeft in zijn dissertatie over William J. Seymour, "For Such a Time as This", aangetoond, hoe voor Seymour en zijn zwarte vrienden het interraciale aspect van de beweging zelfs een belangrijker werk van de Heilige Geest was, dan het spreken in tongen. Voor de meeste blanken was dit te revolutionair. Terwijl de zwarten de gelijkheid in Christus benadrukten, plaatsten de blanken het spreken in tongen op de voorgrond [34]